Mikołajki: zwyczaje i tradycje mikołajkowe na świecie

6 grudnia to czas, kiedy dzieci z niecierpliwością oczekują drobnych zabawek i słodyczy pod poduszkami, w skarpetach i butach. Miejsca pozostawienia prezentów świątecznych przez Mikołaja są różne, ale cel ten sam – uszczęśliwić małego szkraba.

Obyczaj wręczania dzieciom prezentów sięga średniowiecza, kiedy to szkoły mające za patrona Świętego Mikołaja udzielały zapomóg i stypendiów. Z upływem lat tradycja ta ewaluowała i przekształciła się w obdarowywanie upominkami dzieci i ich rodziny. Wzmianki o Świętym Mikołaju przynoszącym prezenty z okazji swojego święta znajdziemy w źródłach polskich, czeskich, austriackich, holenderskich, belgijskich i niemieckich.

Kim właściwie jest Święty Mikołaj?

Święty Mikołaj to biskup z Miry, pochodzący z Bizancjum i żyjący w III wieku. Urodzony w bogatej rodzinie, pomagał ubogim i potrzebującym. Istnieje legenda, która może wskazywać na genezę późniejszej (i trwającej do dzisiaj) tradycji z udziałem naszego bohatera. Według niej Mikołaj w dość osobliwy sposób pomógł mieszkańcowi miasta Patara.

Mężczyzna ten popadł w straszną nędzę, a jego córki nie miały w związku z tym perspektywy zamążpójścia. Pod osłoną nocy przyszły biskup wrzucił przez komin trzy woreczki z pieniędzmi, które wpadły do pończoch i butów pozostawionych do osuszenia. Dzięki temu panny zostały uratowane przed ciężkim losem.

Św. Mikołaj jest patronem wielu miast i krajów na całym świecie, m.in. Grecji, Rosji, Amsterdamu, włoskiego Bari oraz Nowego Jorku.

Jak wygląda Święty Mikołaj?

Jego wizerunek mocno się zmieniał na przestrzeni wieków. Pierwotnie, jako duchowny, posiadał pastorał, mitrę i długą czerwoną szatę biskupią.

Obecnie najbardziej uniwersalnym wizerunkiem Mikołaja jest staruszek z białą brodą i wielkim brzuchem ubrany w czerwony płaszcz i szpiczastą czapkę. Porusza się na saniach i przynosi prezenty, które zostawia w skarpetach zawieszonych pod kominem, co jest oczywistym nawiązaniem do legendy o ubogim ojcu trzech panien. W zamian oczekuje tylko ciasteczek, aby mógł posilić się w swojej podróży.

Skąd taka zmiana? Oczywiście na potrzeby marketingu. W 1932 roku Coca-Cola uznała, że wizerunek biskupa jest zbyt poważny jak na kampanię reklamową, dlatego poproszono amerykańskiego artystę Freda Mizena o zaprojektowanie nowego image'u postaci.

Tradycje mikołajkowe w Polsce

W Polsce zwyczaj odwiedzania domów przez Mikołaja był znany już w XIX wieku. Przebrany Święty przychodził do domów razem z aniołem i diabłem, aby wręczyć grzecznym dzieciom słodycze, a niegrzecznym rózgi.

Obecnie obchodzimy Mikołajki 6 grudnia. Poprzedzone są wysyłaniem przez dzieci listu do św. Mikołaja, w którym deklarują, że były grzeczne i wypisują swoją listę życzeń prezentowych. W nocy z 5 na 6 grudnia Mikołaj zjawia się niezauważony i zostawia podarunki pod poduszką.

Mikołaj przychodzi do nas również z upominkami w Wigilię Bożego Narodzenia. Wciąż istnieją jednak regiony, gdzie prezentami w ten dzień obdarowuje Gwiazdka (Dolny Śląsk), Gwiazdor (Wielkopolska, Kaszuby i Kujawy), Dzieciątko Jezus (Śląsk), Aniołek lub Dziadek Mróz.

Amerykański Mikołaj - jak w filmie!

W Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii Santa Claus (lub Father Christmas) przychodzi z prezentami tylko w Wigilię Bożego Narodzenia.

Wszelkie zwyczaje z tym związane doskonale znamy z wielu świątecznych filmów amerykańskich.

Wieszanie kolorowych skarpet przy kominku, pozostawienie Mikołajowi ciepłego kakao i pierniczków, renifery ciągnące sanie i wielka radość dzieciaków podczas rozpakowywania swoich podarunków - to wszystko tworzy niezwykły klimat, dlatego wiele państw (nawet pomimo swoich własnych tradycji) przejęło obyczaje krajów anglosaskich.

Mikołaj w Holandii

To jedna z bardziej oryginalnych tradycji mikołajkowych. W Holandii dzieci prezentami obdarowuje Sinterklass, który przypływa 5 grudnia na statku z Hiszpanii. Tradycyjnym upominkiem tego dnia są czekoladowe litery. Każde dziecko otrzymuje wtedy pierwszą literę swojego imienia do pozostawionego na parapecie bucika. Charakterystyczną cechą holenderskiego Mikołaja jest czarny od sadzy w kominie strój.

Kraje Śródziemnomorskie i ich obyczaje

We Włoszech nie ma zwyczaju obchodzenia mikołajek 6 grudnia. Alternatywą  jest styczniowe święto Trzech Króli, kiedy to wiedźma Befana wręcza dzieciom prezenty.

Befana to staruszka z zakrzywionym nosem, ubrana w stare, brudne szaty. Lata na miotle i wrzuca upominki przez komin. Jej łaskawość można zyskać pozostawiając na stole mandarynki i kieliszek wina. Niegrzeczne dzieci dostają zamiast prezentów czosnek lub węgiel.

W Hiszpanii tradycja wręczania prezentów również jest praktykowana 6 stycznia, lecz przynoszą je Trzej Królowie. Jeśli dzieci były niegrzeczne dostają „un trozo de carbón”, czyli kawałek cukru przypominający bryłę węgla.

Na wschodzie - Dziadek Mróz

Dzieci w Rosji dostają prezenty w Nowy Rok. Obdarowuje je Dziadek Mróz, którego żoną jest Starucha Zima a wnuczką-pomocniczką Śnieżynka. Dziadek ma na sobie futrzaną czapkę i błękitny lub srebrny kożuch przepasany sznurem. Jest to wysoki, starszy, ale pełen wigoru mężczyzna z długą brodą. Dziadek Mróz wchodzi do domów dzieci drzwiami, a nie przez komin.

W Czechach i na Słowacji podobnie jak w Polsce

W Czechach i na Słowacji dzieci otrzymują prezenty od Mikołaja tak jak u nas – 6 grudnia. Mikuláš w towarzystwie anioła i czarta zsuwa się po złotej nici, rozciągniętej między niebem i ziemią. Zostawia on drobne podarunki w butach, które powinny być przygotowane przy drzwiach lub na parapetach. Niezwykle ważny jest wygląd butów – im piękniejsze, tym większa szansa na wymarzone prezenty.

We Francji Marcin zamiast Mikołaja

We Francji, zamiast Świętego Mikołaja, prezenty wręcza zupełnie świecka postać zwana Pere Noel, czyli Bożonarodzeniowy Ojciec, którego atrybutem również jest biała broda. Dawniej robił to 6 grudnia, jednak obecnie przychodzi do dzieci tylko w Wigilię. Co ciekawe, bardziej znany i kojarzony przez francuskie dzieciaki z Bożym Narodzeniem jest święty Marcin.

W Niemczech Mikołaj ma towarzysza

Niemieckim dzieciom prezenty rozdaje stary biskup z brodą. Podróżuje on przez świat w saniach ciągniętych przez renifery. Wieczorem dzieci umieszczają w butach listy z życzeniami. W nocy Święty chodzi od domu do domu, niosąc księgę z uczynkami dzieci. Te grzeczne są  nagrodzone cukierkami, orzechami i owocami. Niegrzeczne dostaną ziemniaki, węgiel lub rózgi.

Mikołajowi w Niemczech towarzyszy tajemnicza postać przybierająca różne postaci lub imiona w zależności od regionu. Może to być np. Knecht Ruprecht z bujną brodą, ciemną barwą skór, ubrany w futro. Inną postacią jest Krampus, który wyglądem przypomina mieszkańca piekła.

Podwójna wizyta Mikołaja w Belgii

Święty Mikołaj przychodzi do belgijskich dzieci dwa razy. Najpierw 4 grudnia sprawdza, czy były grzeczne i zasłużyły na prezent, a następnie 6 grudnia zjawia się z podarunkami lub rózgami. Upominki zostawia w butach, a w zamian liczy na marchewkę i sianko dla swoich głodnych osiołków.

Finlandia – tam, gdzie mieszka Święty Mikołaj

Fiński region Laponia kojarzy się ze Świętym Mikołajem a wszystko to za sprawą legendy spopularyzowanej w latach 20. przez lokalnego radiowca. Obecnie oficjalna siedziba znajduje się w Rovaniemi.

Mikołaj popularny na całym świecie

Święty Mikołaj w Chinach znany jest jako Staruszek Bożonarodzeniowy. W Syrii postacią wręczającą prezenty jest wielbłąd, który odwiedza dzieci 1 stycznia. Najmłodsi ustawiają dla niego przed domem miseczki z wodą i owsem. Ze Szwecji święty Mikołaj zniknął w czasach reformacji w XVI w., w wyniku walki z kultem świętych. Jego miejsce zajął skrzat Jultomte, który w Wigilię wręcza prezenty.

Fascynacja kulturą zachodu sprawia, że tradycje mikołajkowe pojawiają się także w krajach Dalekiego Wschodu. Mają one jednak charakter świecki.

Tradycja obdarowywania – szczególnie dzieci – drobnymi podarunkami czy prezentami jest znana na całym świecie. I nie ważne, czy ostatecznie prezenty daje Mikołaj, Wiedźma, wielbłąd czy skrzaty. Ważne, że wywołują one uśmiech na twarzy. Sprawdźcie sami i obdarujcie w tym roku najbliższych na Mikołajki upominkami. Zobaczycie, jak działa prezentowa magia.